Tradycyjne hiszpańskie navajas - nomenklatura

[Ypoznan]

Nomenklatura wywodząca się z języka angielskiego i stosowana do opisywania noży raczej nie stanowi dla nas tajemnicy, zwłaszcza, że wielu z nas czynnie udziela się na anglojęzycznych forach o tematyce nożowej i posiada znaczną wiedzę na ten temat hojnie dzieląc się nią z pozostałymi, nieznającymi tego języka użytkownikami.
Zupełnie inaczej, śmiem twierdzić, wygląda to jeśli idzie o nazewnictwo, którym posługują się Hiszpanie opisując swoje navajas. Nie wiem jak wy, ale ja miałem spore trudności by właściwie odczytać jaką część noża określa dane słowo, która nazwa dotyczy głowni, która rękojeści, jaki to właściwie typ blokady i która nazwa w ogóle dotyczy blokady, itd. itp.
Tak sobie pomyślałem, że być może przydałby się nam mały „leksykon” przybliżający terminologię stosowaną do opisywania tradycyjnych navajas i ułatwiający poruszanie się w tej rozległej tematyce. Są to pojęcia, zwroty, które najczęściej występują przy opisywaniu tradycyjnych navajas.
Dodałem tłumaczenie kilku zwrotów i określeń, które dotyczyły noży podobnych wyglądem do niektórych tradycyjnych navajas jednak nie będących nimi. Z pewnością nie są to wszystkie zwroty i słowa służące do opisania navajas, ale mam nadzieję, że ten spis rozjaśni wam co nieco.
Tłumaczenie moje, także ostrzegam, że mogą wystąpić błędy – z góry przepraszam jeśli tak się stanie.


Navaja Arabe z Cuchillerie J.J. Martinez, Santa Cruz de Mudela - w negliżu



Opis części składowych navaja na przykładzie tradycyjnej navaja z Asturii i Navaja Albacetena z Kastylii La Mancza:




Pojęcia ogólne:


acero – stal

artesano - „rzemieślnik”, navaja opisana jako „artesana” to ręczny wyrób

bisel – „skos”, fragment opadającej części głowni w navajas typu Punta recta

cachas – okładziny

carraca – nacięcia, „ząbki” na tylnej części głowni; powodują one, że nóż podczas otwierania wydaje charakterystyczny dźwięk

cintillas - umiejscowione poprzecznie w stosunku do czubka noża ozdobne pręty wmontowane w okładziny, przeważnie mosiężne. Współcześnie zdobienie najczęściej spotykane jest w navajas z Santa Cruz de Mudela.

culata – tłumaczenie dosłowne: "tyłek", zakończenie rękojeści

decorada  – dekorowana, ozdabiana (np. rękojeść)

dije - miniaturka navaja

eje, taladro – pivot

empuñadura – uchwyt, rękojeść

escote – „wycięcie”, wycięta półkoliście część głowni od strony rękojeśći, rozpoczyna krawędź tnącą

espejillos - „okulary”, rodzaj zdobienia rękojeści. Nazywane tak ze względu na wbudowane w rękojeść owalne kawałki szkła, luster itp. Również odrębny typ navaja (obecnie bardzo rzadka, produkowana w wersjach "dla turystów" i dla kolekcjonerów)

filo – krawędź tnąca

forros - linersy

funda - pochewka

grabado – grawerowanie

hoja – głownia

labrada, labrados – rzeźbiona, rzeźbione (np. sprężyna – w takim przypadku oznacza to filework)

lomo - grzbiet

mango, cabo – rękojeść, uchwyt

mano - „dłoń”, przynajmniej część noża wykonana ręcznie, np. rzeźbiona ręcznie

muelle – sprężyna

pasador – pin

de piezas - rękojeść złożona z części

punta – szpic, czubek, końcówka

puzon, marca – punca

rabillo, rebajo – zwężająca się końcówka rękojeści, „rabillo” - róg  (np.: Navaja Albacetena, Bandolera)

ranura – „rowek, wyżłobienie, szpara”, miejsce, w którym chowa się głownia po zamknięciu noża

recazo – ricasso, podkrzyże

separadores – linersy

talon – fragment głowni, który zapiera się o rękojeść w navajas bez blokady (np. Navajas de Taramundi)

tope – „bufor”, fragment  rękojeści, o który zapiera się głownia  w nożach bez blokady (np. Navajas de Taramundi)

uña – wcięcie w głowni służące do otwierania noża

vaina - pochewka

virola, argolla – wzmacniające okucie rękojeści, często zdobione,

oficios – w przypadku navajas oznacza to nóż odbiegający od standardowych, charakterystycznych dla regionu noży lub noże typowo użytkowe, produkowane w wielu regionach; wersje rzemieślników, „oficios” - rzemiosło

Navaja comun – Nie jest to tradycyjny typ navaja. Słowo „comun” w tłumaczeniu na język polski to „wspólny, powszechny, pospolity, zwykły”, w przypadku navaja oznacza to, że jest to nóż składany bez konkretnej nazwy.

Navaja montera – Nie jest to tradycyjny typ navaja. Słowo „montera” oznacza „łowiectwo” i jest to po prostu rodzaj noża myśliwskiego.

Labrada



Grabado



Espejillos





Piezas



Carraca




Głownia

Podział navajas ze względu na typ głowni (niewyszczególnione tutaj navajas można zobaczyć w : „Tradycyjne hiszpańskie navajas”, ograniczyłem się do wyjaśnienia pojęć, które mogą sprawić najwięcej kłopotów):


punta recta – głownia o prostym ostrzu, podobna kształtem do noży typu „sheepfoot”

punta cortada – jest to kształt głowni charakteryzujący się brakiem czubka

punta centrada – kształt głowni z centrycznie do osi głowni umieszczonym czubkiem

punta vuelta – to określenie oznacza głownię z podniesionym czubkiem

punta mocha – patrz: punta cortada

estilete – głownia o kształcie sztyletu


Punta recta



Punta cortada



Punta centrada



Punta vuelta



Estilete




Rękojeść

Najczęściej spotykane rodzaje materiałów używanych do wykonywania rękojeści:


asta de ciervo – poroże jelenia

asta de toro – róg byka

cuerno – róg

una punta de cuerno – końcówka rogu, tip horn

hueso – kość

hueso pulido – polerowana kość

laton – mosiądz

madera – drewno

nacarina, pasta – te słowa dodane do opisu navaja oznaczają, że rękojeść lub okładziny zostały wykonane  z tworzyw sztucznych.

olivio – drewno oliwne


Podział navajas ze względu na typ rękojeści:


de punta – to pojęcie ogólne, wykonana z jednego kawałka materiału, na przykład z rogu, z wycięciem na głownię i miejsce, w którym montuje się blokadę. Istnięją różne odmiany takich noży, nazwy ich pochodzą od rodzaju użytego do konstrukcji rękojeści materiału, np.: Punta de cierno, Punta combinada itd.

con forros – rękojeść z okładzinami na linersach

con forros y virolas – rękojeść z okładzinami na linersach i okuciami


De punta



De punta



Con forros




Blokady

Podział navajas ze względu na  typ blokady:


de palanquilla – najbardziej skomplikowany typ blokady, w którym aby odblokować głownię podnosimy ruchomą  „blaszkę” umocowaną na zwieńczeniu sprężyny; fragment tej blokady „mulle” montuje się częściowo na rękojeści.

de anilla – „pierścień, kółko”, typ blokady, w którym by odblokować głownię noża odciągamy kółko umieszczone na zwieńczeniu sprężyny

de fieles – blokada jak w friction folder

de piston – klasyczny slip joint

de ventana – dawniej stosowany typ blokady, fragment tylnej części głowni zatrzasuje się w otworze sprężyny; aby zamknąć nóż odciągamy blaszkę sprężyny

virola giratoria - obrotowy pierścień blokujący głownie, zasada działania identyczna jak w przypadku blokady Viroblock w nożach marki Opinel


De palanquilla







De anilla





De ventana






Blokada typu palanquilla.
Rozróżniamy trzy rodzaje blokad tego typu, we wszystkich zasada działania polega na tym samym, czyli żeby odblokować głownię należy odciągnąć "blaszkę" umocowaną na zwieńczeniu sprężyny. Blaszka zapiera się na głowni lub virola i tworzy swego rodzaju dźwignię, unosząc w ten sposób sprężynę i uwalniając głownię.

Directa:- "blaszka" (palanquilla) posiada wypustkę, która po odciągnięciu blokady zapiera się na głowni tworząc dźwignię.
Simple:- Rodzaj praktycznie identyczny jak relia, rozróżniany ze względu na sposób mocowania "blaszki" na sprężynie oraz jej kształt. "Blaszka" jest bardziej "wypukła" niż w palanquilla relia, a mocowana jest w ten sposób, że wypustki sprężyny przechodzą przez otwory wywiercone w "blaszce".
Relia: - Jak palanquilla tipo simple. Różnica w mocowaniu "blaszki" do sprężyny polega na tym, że występy "blaszki" zawinięte są dookoła wypustek sprężyny (lub owinięte). Sama blaszka jest bardziej spłaszczona niż ta w "tipo simple".

Wydaje mi się też, że w palanquilla tipo simple wypustki sprężyny są zawsze zaklepywane na zewnątrz "blaszki", natomiast w przypadku palanquilla relia nie wystają poza obręb "blaszki".

Palanquilla directa



Palanquilla simple



Palanguilla relia




Sprężyny

Podział navajas ze względu na typ sprężyny:


de teja – “płytka”, rozróżniana ze względu na kształt blaszek mocujących blokadę/sprężynę do rękojeści

de orejas – „uszy”, rozróżniana ze względu na kształt blaszek mocujących blokadę/sprężynę do rekojeści

de pistón – spręzyna typu slip joint

sin muelle o fieles  - bez sprężyny lub friction


Mocowanie sprężyny typu de tejas i de orejas (pierwsza od gory “de tejas”):



De tejas



Navaja punta centrada z blokadą typu de orejas




Muchas gracias por su ayuda Retomatito, Quirrino y Sastaguino.

Ciekawe linki:

http://perso.orange.es/slt894897/armasblancas/Taxonomia.pdf

Zdjęcia pochodzą z forum www.armasblancas.mforos.com, ze zbiorów własnych Quirrino i Sastaguino, z forum "Armas Blancas Despertaferro" oraz ze sklepu www.filofiel.com i strony internetowej www.castillalamancha.es. Zdjęcie navajas szczegółowo opisał Gaxapu-1 z forum „Armas Blancas Despertaferro”.


Janusz Łangowski

Rozszerzenie tego słowniczka znajdziecie na stronie www.navaja.pl
http://www.navaja.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=13&Itemid=11

[Ypoznan]

To jeszcze nie wszystko, ponownie wycięło mi kawał tekstu. 
Za chwilę poprawię.

[Ypoznan]

Gotowe.

[kooniu]

wow no i navaja jest najlepiej opracowanym typem noza na forum      jeste WIELKI JASIU 

[Ypoznan]

Dziękuję.
Fakt, jestem wielki, wspominalem juz o tym.  

Długa i wyboista droga prowadzi do pełnego opracowania na ten temat, sami Hiszpanie nie posiadają takowego i wciąż prowadzą spory na wiele tematów, czasami chodzi o niuanse, których z powodu nieznajomości języka po prostu nie rozumiem. Niestety.

Hiszpanie dzielą jeszcze blokadę palanquila na "Palanquilla relia" i "Palanquilla tipo simple" czyli "prosta".
Widziałem na zdjęciu taką prostą wersję, tak mi się zdawało, czyli sprężyna jak w przypadku slip joint zwieńczona blaszką typową dla palanquilla, ale ostatnio dostałem zdjęcie porównawcze, na którym obie te blokady na pierwszy rzut oka niczym sie nie różniły i jestem w kropce.
Bez "obmacania" i sprawdzenia zasady działania nie jestem w stanie odszukać różnic. Dlatego też w tym "słowniku pojęć" nie rozróżniałem podtypów.
Ps. Przysiądę nad słownikami i znajdę różnicę, jak znajdę to uzupełnię temat.

[androfag]

Szkoda tylko że hiszpanie mają, anglicy mają a my jak gęsi -nie 

ale gratulacje Ypoznan -dobra robota

[apss]

kawal dobrej roboty - szacun Jasiu !

[Ypoznan]

Noże nie cieszyły się u nas taką estymą jak w Hiszpanii (choć z tym akurat nawet w Hiszpanii bywało różnie) z tego powodu, że u nas każdy to jest "szlachta" i woli się odwoływać do tradycji szlacheckich (szabla i takie tam ) niż ludowych - ale to chyba wszyscy wiedzą . Stanowiliśmy ewenement na skalę świata w tej materii, w naszym kraju szlachta stanowiła około 10% populacji podczas gdy w innych krajach europejskich 1-3%. Odcisnęło się to na nas nieusuwalnym piętnem. Poza tym noże to były dla nas przede wszystkim narzędzia, a dla większości Hiszpanów również jedyna dozwolona broń. Podejrzewam, że miało to wpływ na ewolucję i popularność tego narzędzia w Hiszpanii oraz na wykształcenie się przez stulecia charakterystycznego nazewnictwa.

Ps. Mam nadzieję, że to opracowanie będzie dla was przydatne.

[Ypoznan]

Dorzuciłem kilka zdjęć.

[Chango]

Właśnie znalazłem ten wątek i jestem pod wielkim wrażeniem. Na prawdę wspaniale zebrane kompendium wiedzy, bardzo przydatna rzecz (przynajmniej dla mnie). Wielkie dzięki.

A żeby za bardzo nie słodzić to mam uwagę:

el hueso to kość a kamień to la piedra

mam także wątpliwości co do innych określeń ale przyznam się, że słabo znam wersję kastylijskiego używaną w Hiszpanii, więc nie będę się kłócił

[Ypoznan]

Przepraszam za błędy w tłumaczeniu i z góry dziękuję za ich poprawianie.
Co do których wyrazów, zwrotów masz wątpliwości? Podaj proszę sprawdzę jeszcze raz.

[Chango]

Nie chodzi o to że w tekście są błędy po prostu niektóre rzeczy przetłumaczył bym trochę inaczej. Natomiast tekst jako całość jest napisany konkretnie i wyczerpująco. Szczególnie techniczne elementy budowy noży są bardzo dobrze opisane.
Jeśli już na siłę miałbym się do czegoś przyczepić to jest mała nieścisłość w wątku „Tradycyjne hiszpańskie navajas”. Jest tam napisane,  że „cuchillo” to określenie dotyczące noży z głownią stałą a to nie do końca prawda ponieważ słowo to oznacza poprostu każdy nóż. A przy okazji może powinno się także wspomnieć o czymś takim jak navaja de afeitar czyli po prostu brzytwie ( a swoja droga brzytwy które znamy najprawdopodobniej wywodzą się od hiszpańskich navajas a przynajmniej gdzieś przeczytałem taką teorię).

[Ypoznan]

Nie chodzi o to że w tekście są błędy po prostu niektóre rzeczy przetłumaczył bym trochę inaczej. Natomiast tekst jako całość jest napisany konkretnie i wyczerpująco. Szczególnie techniczne elementy budowy noży są bardzo dobrze opisane.

Bardzo się cieszę.

Jeśli już na siłę miałbym się do czegoś przyczepić to jest mała nieścisłość w wątku „Tradycyjne hiszpańskie navajas”. Jest tam napisane,  że „cuchillo” to określenie dotyczące noży z głownią stałą a to nie do końca prawda ponieważ słowo to oznacza poprostu każdy nóż. A przy okazji może powinno się także wspomnieć o czymś takim jak navaja de afeitar czyli po prostu brzytwie ( a swoja droga brzytwy które znamy najprawdopodobniej wywodzą się od hiszpańskich navajas a przynajmniej gdzieś przeczytałem taką teorię).

Widzisz.
Hiszpanie, na forum nożowym, na którym się udzielam mają działy zatytułowane: "Cuchillos y Bayonetas" w którym przedstawiane są właśnie noże z głownią stałą i bagnety, "Navajas" dla noży składanych, scyzoryków oraz "Multiherramientas" z multitoolami. Ponadto wszędzie, gdzie opisywano noże z głownią stałą używano właśnie określenia "cuchillo", natomiast nie spotkałem się z tym, by słowem "cuchillo" opisywano nóż składany czy multitool.
Stąd wnioski.

[rybak]

Moje niemiecko-hiszpanskie slowniki twierdza, ze "noz" bez dodatkow to "el cuchillo", albo "la cuchilla", a "Taschenmesser", czyli +/- skladak wszelki, to "la navaja".

[Chango]

Widzisz.
Hiszpanie, na forum nożowym, na którym się udzielam mają działy zatytułowane: "Cuchillos y Bayonetas" w którym przedstawiane są właśnie noże z głownią stałą i bagnety, "Navajas" dla noży składanych, scyzoryków oraz "Multiherramientas" z multitoolami. Ponadto wszędzie, gdzie opisywano noże z głownią stałą używano właśnie określenia "cuchillo", natomiast nie spotkałem się z tym, by słowem "cuchillo" opisywano nóż składany czy multitool.
Stąd wnioski.

A więc nie pozostaje mi nic innego jak zaufać specjaliści od hiszpańskich noży i przyjąć do wiadomości ten obowiązujący podział. Jednocześnie trzeba mieć świadomość że jest to podział sztuczny i nie funkcjonuje w normalnym języku.

[Ypoznan]

To nie tak.
Nie znam języka hiszpańskiego i ani mi w głowie wymądrzać się w tej materii. Korzystam z wszelkiego rodzaju translatorów i słowników także nie jestem w stanie zagwarantować, że w moim opracowaniu nie pojawiły się błędy wynikające ze złego przetłumaczenia niektórych słów. Uprzedzałem o tym w każdym z wątków. Jestem bardzo wdzięczny za wszelkie uwagi dotyczące języka i ewentualnych błędów, które popełniłem ponieważ usuwanie ich podnosi wartość opracowania.
Napisałem po prostu to, co zaobserwowałem.
Ps. Nie jestem specjalistą od hiszpańskich noży, wiecie na ten temat tyle, co ja - każdą nową informację umieszczam na bieżąco w którymś z wątków o navajas. Dopiszę Twoją uwagę na temat "cuchillo" w głównym wątku. Dziękuję.

[swnw]

Jeszcze raz dzięki za włożony trud.

swnw

[androfag]

Dlaczego to piszecie? -zaczynam tęsknić za nawahciątkiem 

[Ypoznan]

Uzupełniłem opracowanie o ustęp dotyczący blokad typu palanquilla.

Muchas gracias Quirrino y Sastaguino.

[Dexameth]

Jasiu , tworzysz nowy rozdział w historii polskiej nożologii